مسمط :شعري است كه از رشته هاي گوناگون پديد مي آيد و هر رشته از چند مصراع هم وزن و هم قافيه تشكيل مي شود و در هر رشته تمام مصراع ها به جز مصراع آخر ، هم قافيه است . و مصراع آخر هر رشته را « بند » مي گويند . اين مصراع ها ( بند ها ) كه در تمام رشته ها هم قافيه هستند ، در واقع حلقه ي ارتباط رشته ها نيز محسوب مي شوند .

 مستزاد:به شعري گفته مي شـود كه به آخـر هر مصـراع آن يك قـُالب شعري ديگر ، به صورت كلمات موزون ( وزن دار ) افزوده مي شود. بطوري كه كلمه يا كلمات افزوده شده معني مصراع ماقبل خود را تكميل مي كند .

نمودار مستزاد:

 ------------ -----×
 ------------ -----×
 ------------ -----×
 ------------ -----×
 ------------ -----×
 ------------ -----×

تركيب بند :غزل هايي است ، هم وزن با قافيه هاي متفاوت كه با بيت مصرع غير تكراري ، به هم مي پيوندند .

نمودار ترکیب بند:

ترجيع بند : اين قالب شعري ، مجموعه اي است از چند بخش هم وزن با قافيه هاي متفاوت كه يك بيت مصرع و تكراري به عنوان بيت « ترجيع يا بر گردان » در پايان هر يك از بخش ها مي آيد و آنها را به هم پيوند مي دهد .

نكته : هر بخش ترجيع بند از نظر قافيه كاملاً شبيه يك غزل است .

نمودار ترجيع بند: 

چهار پاره ( دوبيتي هاي به هم پيوسته ):

   دوبيتي هاي هم وزن با قافيه هاي مختلف كه در معني به هم پيوسته هستند . با اين تفاوت كه قافيه معمولاً در مصراع هاي دوم رعايت مي شود .         

مشخصات چهارپاره :

-افتخار به گذشتگان و اجدادم، در رگ و خون من جای گرفته است. خشم و جنگ آوری رستم در خون من

   پنهان است.

2- در این دل پر از درد و غم خود، بصیرت و آگاهی نام آوران ایران را پنهان کرده ام.

3- فکر نکن که جسم من تنهاست، برعکس، دریایی از عشق به ایران و ایرانی در وجود من پنهان است.

4- تصور نکن که من هیچ توانایی ندارم، قدرتی بسیار در پشت این ظاهر آرام من مخفی است. (مثل شیری

    که در نیستان مخفی شده باشد).

5- تو تصور کردی که پیوند من از ایران جدا شده است، نه ، در دل من عشق به ایران موج می زند

                                                                          مسافر

1- آتش جنگ طوری جسمت را سوزاند که حتی خاکستر تو را هم پیدا نکردیم.

2- از صمیم قلب به دنبال دفترچه ی خاطرات تو تمام سنگرت را گشتم.

3- در آن سنگر غریبانه به غیر از آخرین برگ دفترچه ی خاطراتت، چیزی پیدا نکردم.

4- و آن برگ، همان دستمالی بود که مهر و تسبیح و انگشترت را در آن پیچیده بودی.

درس اول (نی نامه)

1- گوش كن كه نی ( مولانا )چگونه  حكايت مي كند و از جدايي خود از عالم معنا گلايه  و شكايت  دارد.

2- از آن زمان كه مرا از  عالم معنا  جدا كرده اند  همه ي هستي از فرياد   من ناله   سر داده اند .

3- براي بيان  در اشتياق ، شنونده اي  مي خواهم   كه دوري  از حق  را ادراك   كرده و دلش از درد  و داغ  فراق  سوخته   باشد .

4- هر كس كه   از وطن  اصلي خود ( بازگشت به سوي خدا )  دور شده باشد،  دوباره  خواهان  بازگشت  به آن جاست .

5- من ناله ي  عشق  به حق  را براي  همه  سر دادم  و سالكان ( رهروان  راه حق ) و غير سالكان ( دور افتادگان از حق) همنشين شدم

6- هر كسي در  حدّ  فهم  خود با من  همراه  و يار شد  اما حقيقت  حال مرا  در نيافت .

7- اَسرار  من در ناله  هاي  من نهفته  است  اما  چشم  و گوش  ظاهري  نمي تواند راز  و حقيقت  اين ناله  را دريابد .   ( تنها  با چشم و  گوش دل  ميتوان  آن را ادراك كرد .)

8- گرچه جان، تن را ادراك  مي كند و  تن از جان آگاهي  دارد و هيچ يك  از ديگري  پوشيده نيست  اما توانايي  ديدن جان به  هيچ  چشمي  داده نشده  است .

- شخصی هستم که گرفتار هزاران غم است و هر لحظه کارم سخت تر می شود .

2- بدون هیچ خطا و گناهی زندانی و بدون هیچ علت و دلیلی گرفتار هستم .

3- ستاره ها برای مجازات من قسم خورده اند و آسمان برای جنگ با من آماده شده است .

4- زندانی هستم و بخت من شوم است . غم زیادی دارم و ستاره ی بخت نیز با من دشمن است .

آرایه ها :« محبوس و منحوس» سجع دارند . « طالع ، منحوس و اختر » تناسب دارند . واج آرایی « خ »  

5-غم امروز من بیشتر از دیروز است و از نظر مالی ، دارایی امسال من کمتر از پارسال است .

پاسخ حود آزمايي هاي ادبيات فارسي 1 سال اول دبيرستان كل كتاب

درس اول

1-  سزاوار ، خوش گوار- نيستي ، هستي - خواري ، سروري - زيبنده ، درخورنده - گزيد ، رسيد - بازپسين ، پيشين - بندي ، پندي - راه نماينده ، آگاهاننده - ستوده ، شنوده - كار ، خار .

2-     ارجمند گرداننده ي بندگان از خواري ، درپاي افكننده ي گردن كشان از سروري .

3-    دعا مي كند تا دنيا برقرار است بر پيامبر و خاندانش درود باد.

4-    علم ناقص و جزيي ما را به درياي بي پايان علم و معرفت خود متصل كن .

5-  زيرا با گستاخي خود نشان مي دهد معرفت حضور در بارگاه خداوندي را ندارد و از بين بردن غرور راكه لازمه بندگي است به جا نياورده است .

آورده اند كه ...     صفحه ي 27

از(سيرالملوك)  سياست نامه خواجه نظام الملك توسي – قرن 5 

       وقتي عمروبن ليث و اسماعيل ساماني رويا روشدند ، با هم جنگيدند . بر حسب اتفاق عمروبن ليث در نزديكي دروازه ي شهر بلخ شكست خورد و هفتاد هزار سوار او ، همه فرار كردند . زماني كه او را پيش امير اسماعيل آوردند ، دستور داد تا او را به مامور نگهداري و تربيت يوزهاي شكاري سردند و اين از رويدادهاي شگفت